De ‘Theory of Planned Behavior’ (TPB), ontwikkeld door sociaal psycholoog Icek Ajzen, betreft een psychologisch model dat gedrag tracht te verklaren en voorspellen op grond van drie kernfactoren. Het model stelt dat gedrag wordt bepaald door gedragsintenties, die op hun beurt worden beïnvloed door drie componenten, namelijk attitude, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole. Onderstaand een toelichting van elk component:

1. Attitude ten opzichte van het gedrag:
   • Dit verwijst naar de persoonlijke opvattingen en evaluaties van een individu over een bepaald gedrag. Het gaat om de positieve of negatieve gevoelens die iemand heeft ten aanzien van het uitvoeren van het gedrag. Als iemand bijvoorbeeld gelooft dat sporten goed is voor de gezondheid en plezierig is, zal die persoon een positieve attitude hebben ten opzichte van sporten.
     
2. Subjectieve normen:
   • Dit betreft de perceptie van sociale druk om wel of niet over te gaan tot bepaald gedrag. Het gaat om de verwachtingen van anderen die als belangrijk worden beschouwd, zoals familie, vrienden of collega’s, en de mate waarin iemand zich gedwongen voelt om aan deze verwachtingen te voldoen. Als iemand bijvoorbeeld denkt dat vrienden en familie het belangrijk vinden om gezond te eten, kan dit de intentie om gezond te eten versterken.
     
3. Waargenomen gedragscontrole:
   • Dit verwijst naar de mate waarin iemand denkt dat hij of zij in staat is om het gedrag uit te voeren. Het gaat om de perceptie van de eigen competentie en controle over de uitvoering van het gedrag. Als iemand bijvoorbeeld denkt dat hij de tijd, middelen en vaardigheden heeft om te gaan hardlopen, zal de waargenomen gedragscontrole hoog zijn, wat de intentie om te gaan hardlopen kan versterken.

De combinatie van deze drie factoren leidt tot de vorming van een gedragsintentie, oftewel de bereidheid om een bepaald gedrag uit te voeren. Gedragsintenties zijn de beste voorspellers van daadwerkelijk gedrag. Het model impliceert dat als een persoon een sterke intentie heeft om bepaald gedrag te vertonen, de kans groter is dat dit gedrag ook daadwerkelijk uitgevoerd zal worden, mits de persoon voldoende controle heeft over de omstandigheden.

Visualisatie van het Model

Het model kan worden weergegeven als een schema waarin de drie componenten (attitude, subjectieve normen, en waargenomen gedragscontrole) samenkomen om de gedragsintentie te vormen, die vervolgens leidt tot het daadwerkelijke gedrag. Hier is een eenvoudige visuele representatie:

Toepassingen van de Theory of Planned Behavior

De TPB wordt vaak toegepast in verschillende domeinen zoals gezondheidsgedrag (bijvoorbeeld stoppen met roken, gezond eten), milieugedrag (bijvoorbeeld recycling), en verkeersveiligheid (bijvoorbeeld het dragen van autogordels). Door inzicht te krijgen in de determinanten van gedragsintenties kunnen interventies worden ontwikkeld om gedrag te veranderen.

Kortom, de Theory of Planned Behavior biedt een gestructureerd kader om te begrijpen hoe en waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen en hoe interventies kunnen worden ontworpen om gedragsverandering te bevorderen. Er kunnen echter ook kanttekeningen bij het model worden geplaatst. Zo houdt het model bijvoorbeeld geenszins rekening met cognitieve en affectieve factoren die van invloed zijn op gedrag. Ajzen heeft daarom samen met sociaal psycholoog Martin Fishbein in 2011 het model doorontwikkeld. Hieruit ontstond de ‘Reasoned Action Approach’.

LITERATUUR

Ajzen, I. (1991). The Theory of Planned Behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes. 50(2):179–211

Mogelijk ook interessant

In het verlengde van de inhoud van de artikelen op onze website, biedt Utrecht Business de mogelijkheid op het onderwerp/vakgebied een opleiding te volgen. Hiertoe worden verschillende varianten aangeboden.